NANE

Latince ismi : Mentha piperita

Nane (Mentha x piperita) týbbi faydalarý en fazla olan bitkilerden biridir. Dünyanýn her yerinde birçok çeþidi yetiþebilir. Yapraklarý ve çiçekli uç kýsmý kullanýlýr.

%1-3 oranýnda mentol, menton, flavonoidler, fenoller, triperten ve tanen içeren uçucu yað taþýr.

Sindirim sistemi

Nane sindirim sistemi için iyi bir bitkidir. Safra ve mide sekresyonunu uyarýr, hazýmsýzlýk ve gaz þikayetlerini hafifletir. Mide bulantýsýný önler. Antispazmodik özelliði sayesinde mide aðrýlarý ve gazdan doðan barsak kramplarýnda etkilidir. Kabýzlýk ve ishal þikayetlerinde de bu etkisini gösterir. Ýyi bir sindirim için yemeklerden sonra bir fincan nane çayý alýnmasý önerilir.

Enfeksiyonlar

Ýçerdiði esansiyel yaðlar antiseptik ve mantarlarý öldürücü özellik taþýrlar. Bu özelliði gastroenteritlerde etkili olmasýnýn bir baþka sebebidir. Birkaç damlasý ile bronþitli hastalarda göðüse, farenjitli hastalarda boðaza ve sinüzitli hastalarda sinüslerin üstüne yapýlacak masaj etkili olur. (Bu masaj geceleri yapýlýrsa uyumayý engelleyebileceðinden sabahlarý yapýlmasý tavsiye edilir.) Uyarýcý özelliði vardýr.

Aðrý Kesici

Deriye uygulanmasýyla aðrý kesici özelliði vardýr. Baþ aðrýlarýnda suyla karýþtýrýlmýþ nane yaðýnýn 10 dakikalýk uygulamasý yeterlidir. Burkulmalarda da nane yaðý ile masaj faydalý olur

Labiatae familyasýnda dahil olan nane, diðer uçucu yað içeren bitkiler gibi kuvvetli kokuludur ve eskiden beri tanýnan bitkidir. Nane Avrupa ve Asya kýtasýnda yayýlma gösterirken 19. yy baþlarýnda Alman göçmenler tarafýndan Amerika'ya götürülmüþ ve orada geniþ yayýlma alaný bulmuþtur.

Nane çok polmmorf bir bitkidir ve bunun 15-30 kadar Subgenustur. Ayrýca nane vegetatif üretme olanaðýna sahip olduðundan, her subgenu'ta çok sayýda tipler bulunmaktadýr. Nane cinsi çok aromatiktir. Ancak uçucu yaðýn bileþimi ayný deðildir. Mentha pulegium'un dahil olduðu subgenus pulegium'un uçucu yaðýnda esas maddesi ise Menthol ve Menthon'dur.
Bu iki subgenus sitolojik olarak da birbirlerinden temel kromozom sayýlarý bakýmýndan farklýlýklar gösterirler.
Ýki subgenus arasýnda melezleme oldukça güç olmasýna karþýn kendi gruplarý içinde bir çok melezler vardýr.
Nane cinsinin sistematiði form zenginliðinden dolayý henüz tamamlanmýþ deðildir. Kültürü yapýlanlarýn yanýnda kültüre alýnmamýþ çok sayýda türleri vardýr.
 

Mentha piperita L.

Türkçe : NANE, ÝNGÝLÝZ NANESÝ
Ýngilizce : Peppermint
Almanca : Pfeffeminze
Fransýzca : Mentha poisree

Tanýmý

Kökeni ve Yayýlýþý : Melez olan ve vegetatif olarak üretilen Ýngiliz nanesi özellikle Ýngiltere ve Kuzey Amerika'da üretilmekte, ancak daha sonraki yýllar bütün Avrupa'ya yayýlmýþtýr.

Botanik Özellikleri : Sathi köklü olan M.piperita çok yýllýktýr. Toprak üstü ve toprak altýnda çok sayýda uzun sürgünleri yayýlýr. Gövde dik, yarý dik veya yatýk olabilir. Normal þartlarda 40-70 cm, çok iyi þartlarda 100 cm'ye yükselebilir. 4 köþeli yarý dallar çýplak veya çok ince tüylerle kaplýdýr. Ana yapraklar 0.5-1.5 cm uzunluðunda saplara sahiptir. Yapraklar uzunumsu yumurta þeklinden uzun lanzet þekline kadar deðiþebilir. Genellikle uzunluk 2-7 cm, geniþlik 1-3 cm'dir. Yaprak kenarlarý hafif diþlidir. Yapraklar çýplak veya hafifi tüyüdür. Özellikle alt kýsýmlarda ve damar kenarlarýnda tüyler bulunmaktadýr.

Leylak renginde, küçük iki parçalý çiçekler baþak görünüþünde ve kümeler halinde toplanmýþtýr. Çiçeklerin çanak yapraklarý çan þeklinde ve çok hafif diþlidir. Belirli þekilde oyukludur ve çok sayýda yað drüzelerini ihtiva eder. Meyve 4 tohumlu cevizciktir. Açýk renkli baðlantý noktasý ile mentha cinsi buna yakýn cinslerden kolaylýkla ayýrt edilebilir.

Kültürü

Ýklim ve Toprak Ýstekleri : Nane subtropik ve ýlýman iklimlerde ve hemen hemen bir çok toprak tiplerinde yetiþir. Ancak nanenin menþei düþünüldüðünde özellikle nemli bölgelere daha iyi adapte olacaðý sonucuna varýlýr. Fakat nane uzun süren güz kuraklýklarýna dayanabildiði gibi soðuklara karþý mukavemeti de fazla olduðundan soðuk bölgelerde de yetiþebilir. Toprak istekleri yönünden çok seçici olmamakla beraber nemli ve humusça zengin yerleri tercih eder. Ayrýca menthol teþekkülü bakýmýndan hafif topraklar daha uygundur. PH bakýmýndan en uygun deðerinin 5-7 olduðu zamandýr.

Yetiþtirme Tekniði : Nane bir melez olduðundan generatif organlarla yetiþtirilmesi genel olarak yapýlmaz, hatta bir çok ülkede üretiminin sadece vegetatif üreyen organlarý ile yapýlmasý zorunluluðu konmuþtur. Bu nedenle yetiþtirme vegetatif organlarla yapýlýr. Bu üretim sisteminde iki yöntem uygulanmaktadýr.

1. Koltuk altý sürgünleri 2. Stolonlarla

Koltuk altý sürgünleri ile yapýlan yetiþtirmede sürgünler belirli aralýklarla yapýlýr. Burada toprak üstünde kalan kýsmýnda 1-2 yapraðýn bulunmasý gereklidir. Bu yetiþtirme þeklinde özellikle su durumuna özen gösterilmelidir. Yetiþtirme sera þartlarýnda yapýldýðýnda kontrol daha kolay olur. Tarla þartlarýnda topraðýn kurumamasýna özen gösterilmelidir. Tarla þartlarýnda koltuk sürgünleri sýr a üzeri 20 cm mesafede dikilmelidir. Ýkinci metod uygulanacak ise bu durumda stolonlar söküldükten sonra 8-10 cm uzunlukta kesilir. Ancak her stolonda en az bir gözün bulunmasýna özen gösterilir. kesilen stolonlar açýlan çukurlara uçlarý birbirine deðecek þekilde yerleþtirildikten sonra toprakla temas etmesine çalýþýlýr ve üstü kapatýlýr, açýlan çizgilerin derinliði 5-8 cm arasýnda olmalýdýr. Dikimde toprakta yeterince rutubetin olmasý arzulanan husustur. Sonradan sulama toprak yüzeyinde kaymak baðlamaya neden olduðundan pek arzu edilmez.
Nanede sýra arasý mesafesi bölgeye, su ve besin durumuna göre 40-60 cm arasýnda deðiþmektedir.

Dikim Zamaný : Dikim Ýlkbahar ve Sonbahar mevsiminde yapýlabilir. Özellikle ilkbahar dikiminde geç kalýnmamasý gerekir. Koþullarýmýzda Sonbaharda yapýlmasý daha uygundur. Bu takdirde ilkbaharda erken geliþme olanaðý saðlanacaðý gibi, kýþ aylarýnda da uygun koþullardan yararlanýlmýþ olunur.

Bakým ve Gübreleme : Nanede bakým özellikle önemlidir. Zira yabancý otlar kaliteye önemli ölçüde etkili olurken, bunlarla mücadele de çok güçtür. Mekanik yöntemler dýþýnda herbicidilerin etkileri uçucu yað ve kaliteye etkisi geniþ olarak araþtýrýlmadýðýndan ve genel olarak çiçeklenme baþýnda biçim yapýldýðýndan herbicidlerin etkilerinin tam olarak gitmiþ olduðu her zaman söylenemez. Bugün ancak herbicidlerden prometryni'in kullanýlabileceði belirtilmektedir. Herbicidlerle mücadele dýþýnda topraðý gevþetmek ve yabancý otlarý öldürmek için mekanik yoldan savaþ yapýlmaktadýr.

Nanede sulama özellikle subtropik iklimlerde önemli bir sorundur. Koþullarýmýzda sulama zorunluluðu vardýr.

Kültürel önlemlerden gübreleme verime etkili olan önemli bir faktördür. Verimi özellikle azotlu gübre arttýrýr. Fosfor ve potasýn fazla etkisi yoktur. Nanede verim aynýnda özellikle uçucu yað oraný da çok önemlidir. Uçucu yað oranýna gübrelemenin etkileri çok çeþitli bulunmuþtur. Özellikle azotlu gübrenin gübrelemenin uçucu yað oranýný arttýrdýðý, potaslý gübrelerin ise azalttýðý sonucuna varýlmýþtýr.

Biçim Zamaný : Nane'de biçim zamanýnýn saptanmasý, verim ile etken madde oranýnýn en uygun devrenin ortaya konulmasý, uygulamada çok önemlidir. Genel olarak en uygun biçim devresinin çiçeklenme baþlangýcý olduðu belirtilmektedir. Yapýlan çalýþmalarda uçucu yaðýn genel olarak en yüksek seviyeye çiçeklenme devresinde ulaþtýðý, ancak vegetasyon ilerledikçe bunun fazla bir düþüþ göstermediði, hatta arttýðý belirtilmektedir. Genel olarak vegetasyon ilerledikçe Menthon oraný azalýrken, Menthol ve Menthylacetat oraný artmaktadýr.

Verim : Nane'de evrim bölge ekolojik koþullarýna göre deðiþmektedir. Özellikle yaprak oraný çok önemli olup, bu çeþide ekolojik koþullara ve biçim zamanýna göre varyasyon göstermektedir.

Nane çok yýllýk bir bitki olduðundan verimine ait veriler de deðiþiktir. Genel olarak dikim Sonbaharda yapýldýðýnda en yüksek verimin 1.yýl alýnacaðý bildirilir. Genel olarak 3.yýl verim çok azalmaktadýr.

Hastalýk ve Zararlýlarý : Nanede verim ve kaliteye etkili olan hastalýklarýn en tehlikelisi nane pasýdýr. Hemen bütün nane cinsleri bu hastalýða yakalanmaktadýr. Pasýn bitkide yayýlýþý alt yapraklardan üst yapraklara doðru olmaktadýr. Bu nedenle alt yapraklarda hastalýk görüldüðünde hemen biçim yapýlmalýdýr. Pas hastalýðýný özellikle yaðýþlý nemli havalar teþvik etmektedir.

Pas hastalýðýndan baþka nanelerde yaprak eke mantarý ve nane küllemesi de köklerde önemli zararlara sebep olmaktadýr.

Tüketimi

Kullanýlan Bitki Kýsmý : Folia menthae piperitae, Herba menthae piperitae.

Etken Maddeleri : Nane yapraðýnýn en önemli maddesi uçucu yaðdýr. Ancak bunun yanýnda tanenli, þekerli maddeler de bulunmaktadýr. Uçucu yað oraný yaþ yaprakta % 0.2-0.4 arasýnda deðiþmektedir.

Nanede uçucu yað oraný ve özellikle bileþimi bir çok faktörlere baðlýdýr. Bu faktörler endogen ve exogen olarak gruplandýrýlabilir. Burada endogen faktörlerden en önemlisi çeþidin genotipidir. Buna göre içerdiði etken madde oraný farklý olur. ancak exogen faktörler buna büyük ölçüde etkili olurlar. Burada en fazla etkileyebileceðimiz exogen faktör topraktaki besin elementleridir. Özellikle mineral gübrelerin kullanýmý ile topraktaki besin durumu ve bitkinin beslenmesi etkilenmektedir.

Nanede koku, tat ve uçucu yaðýndaki etki hemen 40 kadar mevcut çeþitli bileþiklerden meydana gelmektedir. Bileþimde bulunan ketonlarýn nisbetinin % 25'i geçmemesi lazýmdýr. Menthofuron genellikle çiçek yaðýnda bulunmakta ve hoþ olmayan kokulara sebep olmaktadýr. Bu sebepten bunlar istenmeyen maddelerdir. Baþta Menthol ve Methylester'ler nanenin karakteristik koku ve tadýný verirler. Bu kalite tayininde bunlar en önemli kýsýmlarý teþkil ederler. Esas etkili olan menthol nanenin karakteristik serinletme etkisine sebep olur.

Kullanýmý : Nane eski devirlerden beri karminatif, midevi olarak kullanýlmaktadýr. Mide bulantýlarýný kesici ve koku verici olarak kullanýlmaktadýr. Ciklet, diþ macunu, þeker ve daha bir çok sanayi dallarýnda çok fazla kullanýlmaktadýr.
 

Mentha arvensis L.

Kolayca melezlenebilen bu nanenin pek çok türü vardýr. Bu yüzden klasifikasyona tabi tutmak çok zordur.

Ekonomik Önemi : M.arvensis eterik yaðýndaki yüksek menthol oraný bakýmýndan tanýnmýþtýr. Bu gün dahi bu özelliðinden dolayý tarýmý yapýlmaktadýr.
M.arvensis'in kültür çeþitlerinin fertil olmasý, bunun diðer çeþitlerle melezlenmesinden sonra seleksiyon ýslahý ile baþarý kazanýlacaðý kanaatini doðurmaktadýr.

Mentha Pulegium L. (Yarpuz, Filisgin)

Mentha pulegium Avrupa'da, Akdeniz Bölgesin'de ve yurudmuzda özellikle nemli ve su basan yerlerde rastlanýlan büyük yapraklara sahip, alçak buylu bir bitkidir. Bitki ortalama % 1-2 oranýnda uçucu yað içerir. Bu uçucu yaðýn % 80-95'i Pulegon'dur. Bundan baþka uçucu yaðda Piperiton, Menthol, Menthon vs. bulunur.
Mentha pulegium aczacýlýkta oldukça önem taþýr. Pulegon toksik bir etkiye sahiptir. Karaciðer ve Gollen hastalýklarýnda kullanýlýr. Ayrýca pulegon'dan menthol elde etmede oldukça önemlidir.

Mentha spicata L.

A.B.D.'de geniþ miktarda yetiþtirilmektedir. Bu bitkiden elde edilen etken madde ciklet sanayiinde kullanýlmaktadýr.

Þifanýn bilinçli adresi:   www.herbalistatabay.com